Comorbiditeiten waargenomen bij MS

In principe is MS niet direct voorbeschikkend voor andere ziekten. Aangezien genetische vatbaarheidsfactoren ook voorkomen bij andere auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis, lupus erythematosus, psoriasis, juveniele diabetes en de ziekte van Crohn, lijden sommige patiënten zowel aan MS als aan een van deze ziekten. Dit is geen toevallige associatie. Evenzo is de incidentie van auto-immune thyroiditis hoger bij MS-patiënten. Uveïtis, een inflammatoire oogziekte, komt 10 keer vaker voor bij MS-patiënten dan bij de algemene bevolking. In deze gevallen ontwikkelt de geassocieerde auto-immuunziekte zich onafhankelijk van MS, met haar eigen opflakkeringen en remissies, en moet ze specifiek en onafhankelijk van MS worden behandeld. Deze auto-immuunziekten komen ook vaker voor in de families van MS-patiënten.

Daarnaast kunnen verlies van mobiliteit en gebrek aan lichaamsbeweging leiden tot overgewicht en stofwisselingsstoornissen met verstoorde bloedlipiden, diabetes, atherosclerose en cardiovasculaire aandoeningen. Die kunnen de cerebrale bloedcirculatie veranderen, zowel in de grote slagaders als in de kleine vaten, wat hersentrombose kan veroorzaken en hersenatrofie kan versterken. De patiënt moet worden geholpen om een overmatig zittende levensstijl tegen te gaan, want die leidt tot spieratrofie als gevolg van onderbelasting (bekend als sarcopenie). Lichaamsbeweging en gerichte fysiotherapie vormen een integraal onderdeel van de behandeling van progressieve MS.

Infecties komen niet vaker voor bij MS-patiënten en in feite wordt vaak zelfs het tegenovergestelde waargenomen. Er zijn bijvoorbeeld minder virale infecties van de bovenste luchtwegen.  Infecties kunnen secundair zijn aan urinewegproblemen zoals blaasontsteking en pyelonefritis, slikproblemen zoals inhalatiepneumonie, of geïnfecteerde doorligwonden. Ze kunnen ook worden veroorzaakt door bepaalde medicijnen die bij MS worden gebruikt.

Er werd geen toename van kanker waargenomen bij MS-patiënten.

Anderzijds komen psychische en soms psychiatrische stoornissen vaker voor bij MS dan in de algemene bevolking.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieert gezondheid als 'een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebrek'. Volgens de WHO is 'geestelijke gezondheid een staat van welzijn die mensen in staat stelt hun mogelijkheden te benutten, om te gaan met de normale moeilijkheden van het leven, succesvol en productief te werken en een bijdrage te leveren aan de gemeenschap'. Omdat het moeilijk is objectieve criteria te vinden voor geestelijke gezondheid, heeft de American Psychiatric Society ongeveer 400 verschillende soorten geestelijke stoornissen geïdentificeerd ... Daarom moeten we de stoornissen definiëren die het vaakst voorkomen bij MS.

Reactieve psychische nood kan een reactie zijn op een sterfgeval, falen op school of op het werk of in relaties, of het besef van een verlies van lichamelijke gezondheid. Dit is een normale aanpassingsreactie. Uiteraard kan de aankondiging van de diagnose MS ermee gepaard gaan. Deze stoornis hoeft niet noodzakelijk specifiek te worden behandeld. De persoon zelf kan het verdriet overwinnen dat wordt veroorzaakt door de aankondiging van een chronische ziekte, dankzij de eigen psychische weerstand, de mensen in de omgeving en de uitleg die over de ziekte wordt gegeven, in de wetenschap dat hij of zij de strijd niet alleen hoeft aan te gaan.

Reactieve psychische nood kan leiden tot chronische depressie. Volgens alle publicaties over dit onderwerp is depressie de belangrijkste oorzaak van een verminderde geestelijke gezondheid bij MS-patiënten. Er werd melding van gemaakt bij 46% van de patiënten in een onderzoek uit 2009, bij ongeveer 50% van de patiënten in een onderzoek uit 2011 en bij 24% in een onderzoek uit 2015. De symptomen zijn niet specifiek voor MS. Ze omvatten neerslachtigheid, onvermogen om van het leven te genieten zoals voorheen, vermoeidheid, slapeloosheid en veranderde eetlust. De levenskracht is gebroken, er is een neiging om noodzakelijke activiteiten uit te stellen tot de volgende dag of tot later (uitstelgedrag), de persoon heeft donkere gedachten en huilbuien. De symptomen zijn altijd meer uitgesproken 's ochtends, wanneer de persoon voor de lege pagina van de dag staat, dan aan het einde van de dag.

Symptomen van depressie komen bij MS ongeveer 3 keer meer voor dan bij de algemene bevolking. De 'geslaagde' zelfmoordpogingen zijn ongeveer 2 keer talrijker. Zelfmoord wordt voornamelijk door jonge mannelijke patiënten gepleegd tijdens de eerste 5 jaar na de diagnose, ongeacht de lichamelijke handicap.

Depressie kan op verschillende manieren worden behandeld: met medicatie (bijvoorbeeld door middel van selectieve serotonineheropnameremmers), door te praten (psychotherapie) met een psychiater of klinisch psycholoog, of met mindfulnesstechnieken, of door combinatie van meerdere van deze therapeutische methoden. In 2021 werd ook melding gemaakt van een verbetering in de depressieve symptomen wanneer de persoon stopte met cannabisgebruik.

Overmatige of pathologische angst is het 2e belangrijke symptoom van verminderde geestelijke gezondheid in onderzoeken over MS: tot 16,5% van de mensen in een onderzoek uit 2009, 22% in een onderzoek uit 2015. Natuurlijk bestaat er zoiets als 'normale' angst, de angst van elke jonge moeder voor haar kind bijvoorbeeld, en het meer recente fenomeen van eco-angst, dat moet worden geïnterpreteerd als een positief gevoel omdat het van liefde voor de wereld getuigt en onthechting van zichzelf impliceert: mensen lijden voor anderen, voor de wereld (Corinne Pelluchon, filosofe). In de praktijk heeft de angst vooral te maken met de vrees om nog een opflakkering te krijgen die restletsels zal hebben en die onvoorspelbaar is, maar zich altijd op het slechtst mogelijke moment zal voordoen ... Een andere veel voorkomende bron van onrust is de angst om niet meer zelfstandig te kunnen stappen en aan een rolstoel gekluisterd te raken. Dit is een begrijpelijk gevoel, maar het mag de persoon niet veroordelen tot inactiviteit en passiviteit. We mogen niet vergeten dat onze meest effectieve medicijnen vandaag de frequentie van opflakkeringen terugbrengen tot gemiddeld één om de 10 jaar, en dat het percentage MS-patiënten dat op 50-jarige leeftijd of ouder loophulpmiddelen nodig heeft, is gedaald van 27% bij diagnose vóór 2000 tot 15% bij diagnose na 2000. We kunnen er zeker van zijn dat dit percentage nog lager zal zijn voor mensen die na 2010 gediagnosticeerd zijn.

Het is duidelijk dat iedereen die de diagnose MS krijgt, een eigen verleden heeft, een eigen kindertijd en adolescentie, eigen angsten en reeds bestaande bronnen van onrust: niemand is helemaal vrij van psychische zwakheden. De aankondiging van de diagnose kan hypochondrische neigingen verergeren, allerlei uitingen van overdreven bezorgdheid uitlokken en soms de somatisering van emotionele stoornissen in de nasleep van een eerdere opflakkering bevorderen. Deze restverschijnselen kunnen plotseling verergeren, ook al is er geen echte onderliggende opflakkering. Het is dan aangewezen om uitleg te geven, denkbeeldige scenario's te ontmantelen en perspectieven te bieden, met respect voor de psychische verdedigingsmechanismen van elke patiënt.

Bipolaire stoornis (vroeger bekend als manisch-depressieve psychose) komt gemiddeld 2 keer vaker voor bij MS-patiënten dan bij de algemene bevolking. Bij MS-patiënten werd de frequentie geschat op 2,4% in een onderzoek uit 2009, 5,8% in een onderzoek uit 2015 en 6,5% in een onderzoek uit 2017 dat dit percentage vergelijkt met dat van 3,4% in de algemene bevolking. Bipolaire stoornis kan aanwezig zijn vóór de MS-diagnose. Er is momenteel geen verklaring voor deze relatieve associatie tussen MS en bipolaire stoornis. In beide gevallen zijn er familiale vormen met vatbaarheidsgenen, maar die zijn niet dezelfde voor de twee ziekten. Als de bipolaire stoornis voorafgaat aan MS, is de diagnose moeilijker te stellen en wordt ze dus uitgesteld, waardoor ook de behandeling vertraging oploopt. In de ernstigste vormen, met extreme rusteloosheid, kunnen er paranoïde wanen ontstaan, zoals beweringen dat men beroofd, bedrogen, opgesloten, vergiftigd, enz. is. Deze manische episodes vereisen een specifieke behandeling door een psychiater. De behandeling moet chronisch zijn om te voorkomen dat manische agitatie en melancholische depressie elkaar afwisselen.

Hieraan moet worden toegevoegd dat in zeldzame gevallen een behandeling met hoge doses cortisone voor ernstige opflakkeringen een manische toestand met hyperagitatie kan induceren.

Psychische stoornissen zoals hierboven beschreven zijn helaas vaak nadelig voor de regelmaat en therapietrouw bij MS-behandelingen. Ze moeten onmiddellijk worden behandeld, net als elke andere comorbiditeit.

De levensverwachting werd geanalyseerd in een Noors onderzoek bij een populatie die 60 jaar werd gevolgd. De mediane levensverwachting (d.w.z. 50% boven en 50% onder het aangehouden cijfer) was 74,7 jaar voor MS-patiënten en 81,8 jaar in de algemene bevolking, een verschil van 7 jaar. Ze is lager bij personen met primair progressieve MS (71,4 jaar) dan bij de vormen die beginnen met opflakkeringen (77,8 jaar). De belangrijkste doodsoorzaken bij MS zijn longontsteking door verkeerd slikken en urineweginfecties met nierschade en septicemie.